Het complex van Merksplas Kolonie werd oorspronkelijk opgericht als kolonie voor landlopers, maar doet vandaag onder meer dienst als strafinrichting. In 2009 werd een aparte, nieuw gebouwde afdeling voor geïnterneerden met een mentale handicap in gebruik genomen. Voor de bestaande gebouwen voorziet het Masterplan III: Detentie en internering in humane omstandigheden een renovatie in verschillende fasen.
Over de gevangenis
De gevangenis aan de Steenweg op Wortel dateert van 1825 en werd gebouwd als kolonie voor de opvang van bedelaars en landlopers. Na de Tweede Wereldoorlog evolueerde de inrichting tot een gevangenis en instelling voor sociaal verweer voor geïnterneerden. Vandaag is het een strafhuis met halfopen regime.
De volledige site is 66,25 hectare groot. Het cellulair complex is onderverdeeld in acht paviljoenen, waarvan er slechts één standaard over individuele cellen beschikt. In de andere paviljoenen worden gedetineerden voornamelijk in meerpersoonscellen gehuisvest: cellen voor twee of vier personen of enkele grotere woon- en slaapzalen. De gedetineerden kunnen tewerkgesteld worden in de werkateliers.
Het hoofdcomplex is sinds 28 januari 1999 beschermd als monument en is gelegen in een geklasseerd landschap.
Afdeling beveiligde zorg De Haven
In 2009 werd een afdeling beveiligde zorg in gebruik genomen met een capaciteit van 60 plaatsen voor de internering van personen met een mentale handicap. De Regie der Gebouwen trok daarvoor een nieuw gebouw op dat volledig afgescheiden is van de andere gebouwen op de site. In die afdeling, die de naam De Haven kreeg, gaan zorg en veiligheid hand in hand.
De Haven bestaat uit een benedenverdieping en één verdieping daarbovenop. De afdeling beschikt over 18 duo-kamers, 25 individuele kamers, 2 prikkelvrije kamers, een afgesloten wandelkoer, op elke verdieping een refter/keuken/ontspanningsruimte met afzonderlijke rooklokalen, een ergotherapieruimte, een badzaal, een dokterslokaal, gesprekslokalen en een lift. De duokamers op het gelijkvloers bieden plaats aan minder mobiele geïnterneerden.
Bij de bouw van De Haven ging er veel aandacht naar duurzaamheid. Met een energiepeil van K30 (isolatie) en E65 (energie) doet de afdeling het bijvoorbeeld beter dan de opgelegde normen.
Masterplan III: gefaseerde renovatie van de gevangenis
Het Masterplan III: Detentie en internering in humane omstandigheden voorziet een gefaseerde renovatie van de bestaande gebouwen door de Regie der Gebouwen. De omvang van het complex blijft hetzelfde, maar door de aanpassing van de inrichting aan de hedendaagse detentienormen zal de capaciteit dalen van 598 tot 400 plaatsen.
Door de mooie ligging en omgeving van de inrichting – op een terrein van 25 hectare in het groen – stelt het masterplan voor om de inrichting in Merksplas voor te behouden aan specifieke groepen van gedetineerden, zoals kwetsbare veroordeelden met een psychiatrische stoornis, oudere gedetineerden en langgestraften met een minder hoog veiligheidsrisico.
Omdat de inrichting operationeel moet blijven, zullen de werken in vier grote fasen worden uitgevoerd en over meerdere jaren gespreid worden, van 2026 tot 2037 volgens de huidige planning. Na deze vier fasen zal de strafinrichting volledig gerenoveerd zijn. Voor de eerste fase werd er al een aanbestedingsdossier opgemaakt. De tweede fase zit momenteel in de fase van voorontwerp.
De renovatie zal de inrichting aanpassen aan de hedendaagse detentienormen. Hiervoor is een studieopdracht lopende.
De Regie der Gebouwen is volop bezig met het uitvoeren van het masterplan voor de gevangenis van Merksplas. Tegelijkertijd worden ook de dringende behoeften op vlak van infrastructuur aangepakt. Volgende dossiers bevinden zich in de uitvoerings- of voorbereidingsfase:
- Moderniseren/beveiligen cellen crisisafdeling annex vleugel C
- Vervangen pottenwasser
- Leveren van polycarbonaatbeglazing, inclusief de nodige kitten
- Aansluiten van eigen nutsvoorzieningen water en elektriciteit in de woningen van de Kolonie
- Grootkeuken - multifunctioneel elektrisch kook- en braadtoestel
- Vernieuwen brandhaspels (brandbestrijdingsapparatuur)
- Dichtmaken raamopeningen
- Thermodynamische studie cellen van blok A
- Herstellen van de kleinschalige waterzuiveringsinstallatie
- Vernieuwen van de celinterfonie in De Haven
In het Masterplan voor de totaalrenovatie van de inrichting in Merksplas is ook de renovatie van de blokken B en F opgenomen, die na een gevangenisopstand in mei 2016 onherstelbaar beschadigd raakten, met een daling van de capaciteit tot gevolg. Om de impact op de werking van de gevangenis zo veel mogelijk te beperken, voerde de Regie der Gebouwen na de gevangenisopstand al een reeks dringende herstellingswerken uit.
Renovatie en restauratie van het dak van het hoofdgebouw
Het dak van het hoofdgebouw van de gevangenis werd gerenoveerd en gerestaureerd. De werken gingen in de zomer van 2019 van start en werden in augustus 2020 voltooid.
De kroonlijsten, de dakkapellen en het buitenschrijnwerk werden vernieuwd. Bovendien werden de dakpannen vervangen en werd de toren boven de hoofdingang gerestaureerd.
De werken werden uitgevoerd door Corvers-Vrancx NV. De Regie der Gebouwen investeerde ongeveer 580.000 euro (incl. BTW) in deze opdracht.
Overschakeling naar een aardwarmtebron
Zowel de strafinrichting in Merksplas (gasgestookte installaties) als het nabijgelegen gesloten centrum van Merksplas (stookolie-installaties), die zich beide op het domein Merksplas-Kolonie bevinden, gebruiken momenteel enkel fossiele brandstoffen voor hun warmtebehoeften. De Regie der Gebouwen, die beide complexen beheert, heeft het initiatief genomen om naar de toekomst toe grotendeels over te schakelen naar een fossielvrije energiebron op basis van aardwarmte. De aardwarmtebron zal meer dan 90% van de nodige warmte voor beide complexen kunnen leveren. De CO2-uitstootvermindering is dan ook aanzienlijk.
De Regie der Gebouwen ging hiervoor in zee met HITA (bedrijf gespecialiseerd in de ontwikkeling van diepe geothermie), die in november 2022 een intentieverklaring ondertekende waarbij ze de rol van ontwikkelaar van de geothermiecentrale op zich neemt en de Regie der Gebouwen één van de belangrijke energievragers in het project betreft.
Het initiatief is uitgegroeid tot een samenwerkingsverband waarbij daarnaast ook de Provinciale Ontwikkelingsmaatschappij (POM) Antwerpen, de gemeente Merksplas en de serregroente-telers uit de streek zijn betrokken. Op termijn zullen ook andere overheden, particulieren en bedrijven kunnen aansluiten als energievragers.
Het volledige project (geothermiecentrale met een vermogen van ca. 70 MW) zal prioritair ontwikkeld worden op het terrein van de gevangenis van Merksplas. De start van de seismische campagne op en in de omgeving van dit terrein staat gepland begin maart 2024 en zal zes maanden duren.
Verder fasen van het project betreffen:
- De projectlocatie finaliseren en aanvragen van de nodige vergunningen (duurtijd ca. 24 maanden);
- Boren van de productie- en injectieput en bouwen van de energiecentrale (duurtijd ca. 24 maanden);
- Proefdraaien van de centrale en de ontwikkeling van het warmtedistributienet op het openbaar terrein naar de diverse energievragers (duurtijd ca. 12 maanden);
- De productie van duurzame energie is gepland tegen midden 2029.
Laatst gewijzigd in maart 2024.
