In september 2020 voltooide de Regie der Gebouwen de laatste fase van de renovatiewerken aan het Rijksarchief in Antwerpen met de financiële steun van de Nationale Loterij. Het compleet vernieuwde archiefgebouw werd in april 2021 opnieuw opengesteld voor het publiek.
“Un modèle du genre”
Het Antwerpse Rijksarchief bevindt zich aan de Door Verstraeteplaats, midden in de residentiële wijk Zurenborg. Het gebouw dateert van 1905-1906 en is opgetrokken in een eclectische stijl met neo-Vlaamse renaissancekenmerken. Kenmerkend hierbij is het gebruik van rode baksteen op een natuurstenen plint. Het gebouw harmonieert perfect met de statige herenhuizen van deze wijk.
Het ontwerp was voor die tijd vooruitstrevend en oogstte ook op internationaal vlak heel wat bijval. Een paar van de internationale lofbetuigingen over het gebouw in die tijd: “Un modèle du genre”, “the most instructive and a model for us”, of nog: “benijdbaar archiefgebouw”.
Vooral de maatregelen tegen brand en vocht, de twee belangrijkste vijanden van archieven, waren innovatief. Om de uitbreiding van een brand in de archiefruimtes te vermijden, werden ze onderverdeeld in compartimenten. De ruimtes werden van elkaar gescheiden door dikke muren uit gewapend beton en metalen kluisdeuren. Traphallen werken bij brand vaak als schoorstenen die veel zuurstof aanvoeren. Daarom werden deze buiten de archiefdepots geplaatst. De kleinere verbindingstrappen (bv. de wenteltrappen in de hoektorens) werden met metalen deuren afgeschermd van de archiefruimtes. Vochtproblemen werden tegengegaan door verluchtingsgaten in de buitenmuren te voorzien.
Uitbreiding en ruwbouw
De sterke aangroei van archiefbestanden zorgde vanaf de jaren 1990 voor een nijpend plaatsgebrek. De Regie der Gebouwen en het Rijksarchief maakten plannen voor een uitbreiding en grondige renovatiewerken.
In het ontwerp werd onder andere de integratie van twee aangrenzende herenhuizen voorzien, evenals bijkomende ondergrondse archiefruimtes en de overkapping van de binnentuin.
In 2007 sloot het Rijksarchief in Antwerpen zijn deuren en begonnen de grondige ruwbouwwerken. Personeel en archiefstukken verhuisden tijdelijk naar het Rijksarchief Beveren.
Laatste fase van de renovatie en restauratie (2019-2020)
De ruwbouwwerken werden afgerond maar een geschil tussen de Regie der Gebouwen en de aannemer zorgde ervoor dat de afwerking van het gebouw werd uitgesteld.
Door de vertragingen voldeed het oorspronkelijke ontwerp niet meer helemaal aan de noden van het Rijksarchief. Het dossier was ondertussen ook technisch verouderd: het moest opnieuw aangepast worden aan de gewijzigde wetgeving en normen (bv. regelgeving rond toegankelijkheid en de wetgeving rond brandpreventie).
Het herwerkte dossier werd begin 2019 toegewezen aan een nieuwe hoofdaannemer. De werken gingen in mei 2019 van start en werden in september 2020 voltooid, met de financiële steun van de Nationale Loterij. Op 6 april 2021 heropende het Rijksarchief Antwerpen voor het publiek.
Een hedendaags archiefgebouw met authentieke elementen
De publieke ruimtes bevinden zich op het gelijkvloers en zijn vlot toegankelijk. De hoofdingang bevindt zich aan de Door Verstraeteplaats; in de Schorpioenstraat is een ingang met hellend vlak voorzien voor personen met een beperkte mobiliteit.
De oorspronkelijke inkom en monumentale trap werden gerestaureerd.
De overkoepelde voormalige binnenplaats werd omgevormd tot een comfortabele leeszaal, waar bezoekers de archiefdocumenten in een aangename omgeving kunnen raadplegen. Aanpalend aan deze centrale ruimte bevinden zich onder meer de bibliotheek, de conferentieruimte en de kantoren.
De archiefdepots zijn verspreid over de vier hoger gelegen verdiepingen en de twee bijkomende ondergrondse verdiepingen. Elke (verduisterde) archiefruimte heeft een eigen klimaatregeling, waardoor de archiefstukken in optimale omstandigheden kunnen worden bewaard.
Het specifieke ruimtelijke karakter en de authentieke materialen van de oude archiefruimten werden zo veel mogelijk behouden. De nieuwe materialen werden gekozen in functie van duurzaamheid en authenticiteit.
Publica Awards
Op 18 maart 2022 won het project voor de renovatie en restauratie van het Rijksarchiefgebouw in Antwerpen de publieksprijs op de Publica Awards, en dit in de categorie "Heritage & Architecture". De Publica Awards bekronen jaarlijks de beste overheidsprojecten.
Technische fiche
Eigenaar: Belgische Staat
Opdrachtgever: Regie der Gebouwen
Gebruiker: Rijksarchief
Aannemer afwerking en technieken: Floré Bouwbedrijf nv
Einde van de werken: september 2020
Kostprijs afwerking en technieken: ongeveer 4,5 miljoen euro (incl. BTW)
Laatst gewijzigd in februari 2024.
