Brussel (Laken)
Japanse Toren

Historiek

De Japanse Toren, het Chinees Paviljoen en het Museum voor Japanse Kunst getuigen van de belangrijke economische en culturele betrekkingen tussen Europa en het Verre Oosten aan het begin van de twintigste eeuw.

Aan het einde van de negentiende eeuw geeft Leopold II opdracht aan de Franse architect Alexandre Marcel om het exotische geheel te ontwerpen. De bouwwerken starten in 1901 en zijn voltooid in 1904. De Japanse Toren wordt officieel geopend in 1905 in het koninklijk domein in Laken. De werken werden uitgevoerd door Belgische aannemers en Franse en Japanse decorateurs. Sommige decoraties zijn originele stukken die rechtstreeks uit Japan ingevoerd zijn.

Het onthaalpaviljoen is het enige element dat aan het einde van de wereldtentoonstelling in Parijs werd gedemonteerd en heropgebouwd in Laken. Het was het onthaalpaviljoen voor de “Tour du Monde” in Parijs. De andere elementen zijn originele ontwerpen voor de site van Laken.

Tot 1909 had de Japanse Toren een louter ornamentele functie. Soms werden er belangrijke buitenlandse bezoekers ontvangen. Het gebouw kwam toen in handen van het Departement voor Kunsten en Wetenschappen en de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis stonden in voor het beheer ervan. 

Na de Tweede Wereldoorlog sluit de toren zijn deuren. Voor de tentoonstelling Europalia Japan in 1989 laat de Regie der Gebouwen het ontvangstpaviljoen, de verbindingsgalerij, de gelijkvloerse verdieping van de toren, de directe omgeving en de voetgangerstunnel onder de Van Praetlaan restaureren. De afwerking in en buiten het gebouw (schilderwerken, daken, blauwe hardsteen, schrijnwerk, deuren) startten in april 1987. In januari 1989 werd gestart met de restauratie van de kunstwerken (lakken, schilderen, glas-in-loodramen, metaal …) en met de installatie van specifieke technieken en veiligheidsvoorzieningen.

Tijdens de heropening in het kader van Europalia Japan wordt alleen de gelijkvloerse verdieping opnieuw opengesteld voor het publiek. De verdiepingen van de toren zijn nooit toegankelijk geweest voor het publiek, omdat de ingang en trap niet voorzien zijn op een groot aantal bezoekers.

In december 2019 werd de Japanse Toren, net als het Chinees Paviljoen, door het Brussels Gewest beschermd. 

Met het oog op de herwaardering van de toekomstige projecten van de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis, met name in het kader van het Tweehonderdjarig bestaan van België, besloten de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis dat de Japanse Toren geen deel meer zal uitmaken van de gebouwen waarin de Musea zijn ondergebracht.

Restauratie en versteviging van het bordes (sinds 2017)

Ter hoogte van het portaal liggen de tegels in blauwe steen op een betonnen vloerplaat die slechts zes centimeter dik is, en dat veroorzaakt een stabiliteitsprobleem. Er is weliswaar geen instortingsgevaar.

De studieopdracht voor de restauratie en de versteviging van het bordes is toegewezen aan het studiebureau Erfgoed en Visie bvba. Het bordes zal verstevigd worden via de kelder, om beschadiging van de tegels in blauwe steen te vermijden.

De eerste onderzoeken van het bureau “Erfgoed & Visie” voor de herstelling van de betonnen vloerplaat hebben aangetoond dat een voorafgaand advies van de brandweer nodig is. Op basis van de resultaten van de brandaudit, die in augustus 2023 gekregen werden, kunnen de studies voor de herstelling van de betonnen vloerplaat hervat worden en zal een planning voor de werken opgesteld worden.

Daarnaast moeten er nog een studie voor de restauratie van de rotspartijen rond de Japanse toren en een studie voor de globale restauratie van de Toren ingepland worden.

Alvorens dit globaal studiecontract te lanceren, moet er eerst een plan van aanpak worden opgesteld en moeten voorafgaande analyses gerealiseerd worden.

Interieurrestauratie (2010-2014)

In 2010 kreeg het studiebureau Fenikx de opdracht voor het materieeltechnisch vooronderzoek van de binnenafwerking, maar omdat de vooronderzoeken een aantal verrassende elementen aan het licht brachten, werd de opdracht van Fenikx tijdelijk geschorst. In de toren werden authentieke Japanse ornamenten uit de Edo-periode (1603-1868) en de Meiji-periode (1868-1912) ontdekt, in combinatie met Europese elementen. Dat aspect vereiste een heel specifiek bijkomend onderzoek en bepaalde mee het vervolg van het vooronderzoek. De authenticiteit van de stukken moest onderzocht worden door Japanse experts.

In de loop van 2013 rondde Fenikx het materieeltechnisch vooronderzoek af. De meest dringende instandhoudingswerken zijn toen gestart: de fixatie van de schildering op het cassetteplafond van de eerste en derde verdieping, de fixatie van de fries met muzikanten op de vierde verdieping en de consolidatie van bepaalde houten elementen. De werken werden uitgevoerd door ASAJAG bvba en zijn midden maart 2014 beëindigd.

In april 2014 werd op alle verdiepingen zonnewering geplaatst om de hoogstaande decoratie van de toren te beschermen tegen verdere aantasting door de zon.

Restauratiestudie van de houten haut-reliëfs (2010)

Op de gelijkvloerse en de eerste verdieping bevinden zich zestien haut-reliëfs met afbeeldingen van vogels en drakenkoppen. Op de eerste verdieping sieren twintig kleinere haut-reliëfs de toren en de balustrade. Soortgelijke reliëfs bevinden zich ook rond de zes toegangsdeuren.

In 2010 rondde het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK) de proefrestauratie van één decoratief buitenpaneel (houten haut-reliëfs) en één chichi (drakenkop) af. Het paneel is enkel geconserveerd en niet gerestaureerd zoals eerst voorzien: er was te weinig origineel materiaal aanwezig.

De proefrestauratie bracht een bijkomend probleem aan het licht: na restauratie kunnen die elementen niet opnieuw in de buitenlucht worden geplaatst. In afwachting van een aangepaste oplossing worden alle stukken bewaard op de eerste verdieping van de toren.

Schilderwerken (2007-2008)

Tussen augustus 2007 en mei 2008 heeft de Regie der Gebouwen de buitenkant van de Japanse Toren laten herschilderen. Op de meest blootgestelde delen waren de oude verflagen helemaal of gedeeltelijk verdwenen, en onder invloed van de zon waren de kleuren in de loop der jaren aangetast. Voor de schilderwerken zelf startten, werden het rot hout, de oude stopverf en de oude verflagen verwijderd.

De scheuren en spleten werden opgevuld en de beschadigde houten delen werden vervangen. Vervolgens werden er drie verflagen aangebracht. Voor de toplaag werd een rode lak gebruikt. De kleur werd bepaald op basis van een studie van het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium.

De toren kreeg ook een bescherming tegen duiven. De gebroken dakpannen werden gerepareerd en de omheining werd schoongemaakt.

Technische fiche