Op 18 april 2008 keurde de federale Ministerraad het eerste Masterplan goed dat een actieplan uittekent voor een detentie in humane omstandigheden. Het plan werd herhaaldelijk verder uitgewerkt, aangepast en aangevuld. In november 2016 werd een derde Masterplan goedgekeurd met een nieuw langetermijnbeleid. De Masterplannen worden opgevolgd en geëvalueerd.
Het oorspronkelijke plan bevatte vijf grote actiepunten:
- een renovatieprogramma voor het herstel van verloren capaciteit in de bestaande instellingen
- een inhaalprogramma voor renovatie dat zorgt voor veilige en humane leefomstandigheden in de bestaande instellingen
- de bouw van bijkomende cellen op bestaande sites om de overbevolking op te vangen
- de bouw van nieuwe inrichtingen voor het opvangen van de stijgende behoefte en het voorzien van een buffercapaciteit zodat oude inrichtingen in veilige omstandigheden kunnen worden gerenoveerd
- de bouw van nieuwe inrichtingen ter vervanging van sterk verouderde inrichtingen
De volgende projecten van het oorspronkelijke plan zijn ondertussen voltooid:
- Sint-Gillis, gevangenis (herstel van verloren capaciteit)
- Vorst, gevangenis (herstel van verloren capaciteit en verbetering van de leefomstandigheden)
- Doornik, gevangenis (herstel van verloren capaciteit en verbetering van de leefomstandigheden)
- Hoogstraten, gevangenis (herstel van verloren capaciteit en bijkomende plaatsen om de overbevolking op te vangen)
- Leuven, gevangenis (herstel van verloren capaciteit en verbetering van de leefomstandigheden)
- Turnhout, gevangenis (bijkomende plaatsen om de overbevolking op te vangen en herstel van verloren capaciteit in de afdeling geïnterneerden)
- Merksplas, gevangenis (bijkomende plaatsen om overbevolking op te vangen)
- Paifve, inrichting tot bescherming van de maatschappij (bijkomende plaatsen om de overbevolking op te vangen)
- Wortel, gevangenis (bijkomende plaatsen om de overbevolking op te vangen)
- Beveren, gevangenis (nieuwbouw, capaciteit 312 plaatsen)
- Leuze-en-Hainaut, gevangenis (nieuwbouw, 312 plaatsen)
- Marche-en-Famenne, gevangenis (nieuwbouw, 312 plaatsen)
- Gent, Forensisch Psychiatrisch Centrum (nieuwbouw, 264 plaatsen)
- Antwerpen, Forensisch Psychiatrisch Centrum (nieuwbouw, 182 plaatsen)
- Leuven, centrale gevangenis, renovatie cellenvleugel B (70 plaatsen)
- Haren, gevangenisdorp met 1190 plaatsen, nieuwbouw (ter vervanging van de verouderde gevangenissen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest)
- Dendermonde, 444 plaatsen, nieuwbouw ter vervanging en uitbreiding van de capaciteit van de verouderde gevangenis
Masterplan III behoudt de vijf grote actiepunten maar houdt rekening met actuele ontwikkelingen. Er worden nieuwe accenten gelegd op alternatieven voor de klassieke strafuitvoering en binnen de projecten is er meer differentiatie.
De creatie van transitiehuizen en detentiehuizen maakt hiervan deel uit, evenals het aanpassen van de detentieregimes binnen de bestaande inrichtingen.
Bij renovaties en nieuwbouw wordt maximaal ingezet op de integratie van technologieën (authentificatie, telefonie, prison cloud). Een optimale fysieke toegankelijkheid van de gebouwen blijft altijd actueel.
Het derde masterplan houdt zowel projecten in voor de opvang van geïnterneerden als voor de opsluiting van gedetineerden in humane omstandigheden:
Geïnterneerden
- Aalst, longstay-inrichting, 120 plaatsen (met mogelijke uitbreiding naar 180 plaatsen), nieuwbouw
- Waver, forensisch psychiatrisch centrum, 250 plaatsen, nieuwbouw
- Paifve, forensisch pyschiatrisch centrum, 250 plaatsen, nieuwbouw
Gevangenissen
- Merksplas, gefaseerde renovatie van de bestaande site, 400 plaatsen
- Ruiselede, Penitentiair Landbouwcentrum, uitbreiding met 50 plaatsen, low security, nieuwbouw
- Jamioulx, uitbreiding met 50 plaatsen low security, nieuwbouw
- Leopoldsburg, 312 plaatsen high-medium-low security, nieuwbouw
- Regio Luik, 312 plaatsen, nieuwbouw ter vervanging van het verouderde arresthuis
- Verviers, 240 plaatsen, nieuwbouw voor de opvang van veroordeelden uit de gevangenis in Lantin
- Vresse-sur-Semois, 312 plaatsen high-medium-low security, nieuwbouw ter vervanging van de verouderde gevangenissen in Dinant en Namen
- Ieper, uitbreiding, renovatie en nieuwbouw
- Paifve, omvorming van het huidige centrum tot penitentiaire inrichting
- Brussel, Wallonië en Vlaanderen, inrichting van transitie- en detentiehuizen (kleinschalige voorzieningen)
De sites die worden uitgebreid (Ieper, Jamioulx, Ruiselede) of gerenoveerd (Merksplas), worden gerealiseerd op basis van een eigen overheidsfinanciering. De andere projecten worden gerealiseerd op basis van een publiek-private samenwerking DBFM(O).
De volgende projecten uit de vorige masterplannen die nog niet zijn gerealiseerd, blijven behouden:
Nieuwe gevangenissen/forensische psychiatrische centra
Publiek-private samenwerking DBFM(O)
De federale overheid heeft voor de realisatie van de nieuwe gevangenissen (Dendermonde, Beveren, Haren, Marche-en-Famenne, Leuze-en-Hainaut, Antwerpen, Leopoldsburg, Lantin, Verviers, Vresse-sur-Semois) gekozen voor een publiek-private samenwerking door middel van een DBFM-overeenkomst (Design - Build - Finance - Maintain). Dat houdt in dat zowel het ontwerp, de bouw, de financiering als het onderhoud worden uitbesteed aan een private partner via één geïntegreerd contract.
Voor de bouw van de nieuwe forensische psychiatrische centra (Aalst, Wavre, Paifve) wordt voor DBFMO gekozen, waarbij ook de operationele uitbating (Operate) van het centrum wordt toevertrouwd aan een private partner.
DBFM(O) is samenwerken vanaf het begin tussen de overheid en de private partner. De private partner staat garant voor de beschikbaarheid en value for money gedurende de volledige duur van het contract.
De privé-partner staat in voor de bouwkost, het bouwrisico en de financiering van het project. Hij stelt dan het gebouw ter beschikking aan de federale staat en onderhoudt het gedurende een periode, bijvoorbeeld 25 jaar. De overheid betaalt gedurende die periode. De federale staat is eigenaar van het gebouw maar neemt op het einde van het contract de gevangenis over van de private partner.
De Regie der Gebouwen organiseert voor die projecten een wedstrijd waaraan consortia kunnen deelnemen; consortia waarvan zowel studiebureaus, aannemers, financiers, onderhoudsfirma’s als gespecialiseerde uitbaters voor de forensische psychiatrische centra deel van uitmaken.
